Grażyna Bacewicz

W 1966 roku wybitny francuski organista Jean Guillou zamówił u Grażyny Bacewicz krótki utwór na organy. Znakomity muzyk, wychowanek Konserwatorium Paryskiego, w którym jego nauczycielami byli Marcel Dupré, Maurice Duruflé i Olivier Messiaen, pragnął do swoich recitali włączyć utwory nowe, wyłamujące się niekiedy z uświęconej wielowiekową tradycją estetyki muzyki organowej. Sam Guillou, wykonujący muzykę od baroku po współczesność, był także kompozytorem otwartym na wszelkie, niebanalne pomysły. Grażyna Bacewicz po krótkim namyśle skomponowała Esquisse, niespelna 4-minutową miniaturkę, sonorystyczny szkic wykorzystujący w pelni mozliwości brzmieniowe instrumentu. Ale kompozytorka, będąca w swojej pracy perfekcjonistką, nie czuła się pewnie na gruncie mało jej znanym, jakim były organy z ich techniczną zlożonością. Stąd zapewne – Szkic. Rozterki artystki pogłębiło jeszcze ponowne spotkanie z francuskim organistą, o czym pisała 20 maja 1966 roku w liście do brata Vytautasa. Czytamy w nim:

Mój utwór na organy nie udał mi się. Widziałam się znowu z Guillou i on w bardzo grzecznej formie mówił mi o minusach, np. niemożliwości zmiany rejestrów w czasie gry. To mnie czegoś nauczyło. Trzeba bardziej poznać instrument, by pisać nań.

Czy ten samokrytyczny osąd  kompozytorki nie był zbyt daleko posunięty? Sprawę kontrowersji, jaka zaistniała między Bacewicz i Guillou wyjaśnił na naszą prośbę Dariusz Przybylski – znakomity kompozytor, a zarazem organista-wirtuoz. Pisze on:

Zapewne Jean Guillou powoływał się na tradycję francuskiej szkoły gry na organach, zgodnie z którą kompozytorzy zakładali, że wykonawca sam obsługuje stół gry. Grażyna Bacewicz tego nie uwzględniła, dlatego jej utwór należy wykonywać z pomocą registranta, który obsługuje registry. To jest normalna praktyka wykonawcza.

Jeśli zaś chodzi o ocenę samego utworu, Dariusz Przybylski napisał:

Miniatura Bacewicz wyzyskuje dysonansowe brzmienia, które w połączneiu z „rwaną” rytmiką nadają utworowi wybitnie dynamiczny charakter. Krótkie, charakterystyczne odcinki zostały skomponowane na zasadzie kontrastu fakturalnego i dynamicznego; zauważyć możemy kaskady akordowe i szybkie, staccatowe przebiegi. Wykonawca powinien rozważyć niecodzienną registrację tak, aby uzyskać efekt niespotykanych brzmień instrumentu, o co zapewne chodziło kompozytorce.

Jean Guillou dokonał prawykonania Esquisse 8 czerwca 1966 roku w kościele Notre Dame w Bordeaux. Od tej pory skromny „szkic” Grażyny Bacewicz ma w swym repertuarze wielu organistów.